GŁÓWNY SZLAK ŚWIĘTOKRZYSKI

od Gołoszyc do Kuźniaków

Góry Świętokrzyskie

„… Najniższe z polskich gór – Świętokrzyskie są również najłatwiejsze dla turysty, zarówno ze względu na swą dostępność jak i położenie w kraju.W hierarchii gór stoją one jednak wyżej niż wynika to z ich wysokości bezwzględnych. Składa się na to cała uroda ziemi, jej dzieje, bogactwa, historia żyjących tu pokoleń, a nade wszystko różnorodność krajoznawcza …” . Tak rozpoczyna opisywanie szlaków turystycznych współcześnie żyjący autor przewodnika „Góry Świętokrzyskie”. Można się pokusić o bardzo śmiałe stwierdzenie, że pierwszymi którzy wędrowali w Górach Świętokrzyskich w sposób zamierzony i zorganizowany, byli pielgrzymi, którzy już tysiąc lat temu przybywali do relikwii Krzyża Świętego na Łyścu – Świętym Krzyżu. Czas zmieniał ludzi oraz ich zainteresowania i fascynację. Polskie Towarzystwo Krajoznawcze powstałe w roku 1906, już w dwa lata później (1908) zakłada Oddział w Kielcach.

Kielecki Oddział PTK od początku swego istnienia odegrał wiodącą rolę w Towarzystwie. Pozycję taką warunkowało bogactwo tematyki regionalnej obszaru, w którym przyszło mu działać, jak również osobisty stosunek do tej Krainy Aleksandra Janowskiego. Zafascynowanie tego wybitnego krajoznawcy Górami Świętokrzyskimi wyrażają słowa: ” … odcięci kordonami granicznymi od Karpat i Tatr, z Łysicy braliśmy miarę gór …”.

W roku 1900 ukazał się pierwszy przewodnik po Górach Świętokrzyskich. Autor A. Janowski nadał mu tytuł „Wycieczki po kraju”, gdzie w pierwszej części opisuje: Kielce – Karczówkę – Chęciny – Św. Krzyż – Bodzentyn – Wąchock – Iłżę i Radom. Pod przewodnictwem przyrodników i historyków, którzy udzielali na miejscu odpowiednich informacji, organizowano wycieczki dla grona młodzieży szkolnej oraz osób dorosłych. Wzrastający w bardzo szybkim tempie ruch turystyczny w Kielcach i Górach Świętokrzyskich nasunął Oddziałowi Kieleckiemu PTTK myśl wyznaczenia i oznakowania szlaków turystycznych.

Pierwszą wzmiankę o tym znajdziemy w broszurze pt. „Polskie Towarzystwo Krajoznawcze w Kielcach w 1924r. Czytamy tam co następuje: „ … Drogi turystyczne. Poczyniono przygotowania do wyznaczenia drogi turystycznej z Kielc na Św. Krzyż. Przewodniczący Sekcji p. Edmund Massalski…”. Starania okazały się owocne, bowiem w roku 1926 pierwszy szlak był już wyznaczony w terenie. Szlak prowadził z Kielc przez Domaszowice – Wolę Kopcową – Mąchocice Górne – Górę Kamień – przełom rzeki Lubrzanki – Górę Radostową – Ciekoty – Krajno Zagórze – Św. Katarzynę – Łysicę – Św. Krzyż do Nowej Słupi. Dalsze odcinki prowadzące od Słupi Nowej przez Chełmową Górę – Pokrzywiankę – Grzegorzewice – Waśniów – Mychów do Ostrowca Świętokrzyskiego i z Ćmielowa – Ptkanów – Opatów – Międzygórze – Góry Wysokie do Sandomierza, wyznaczyły dwa bratnie Oddziały PTK – Ostrowiecki i Sandomierski. Szlak ten, pierwszy w Górach Świętokrzyskich, opracowali członkowie Oddziału Kieleckiego – Edmund Massalski i Kazimierz Kaznowski. Znakiem szlaku był pasek czerwony pomiędzy dwoma białymi. W roku 1927 Oddział Ostrowiecki PTK wydał mapę „Świętokrzyskie Szlaki Turystyczne” w podziale 1:200 000, którą to opracował inż. T. Rekwirowicz. W drugim wydaniu wymienionej mapy z roku 1936 widać już szereg nowych szlaków wyznaczonych w terenie. Znajdziemy tam szlaki z Kielc do Chęcin i dalej do przystanku kolejowego Rykoszyn oraz ze Św. Katarzyny przez Bodzentyn do Wąchocka. Szlak przez Łysogóry do Opatowa był znaczony paskiem żółtym. W latach 1937-1938 dokonano wyznaczenia nowych szlaków:

I. Kielce – Karczówka – Góra Brusznia – Białogon – Słowik – Zgórsko – Czerwona Góra – Zygmuntówka – Chęciny – Góra Zamkowa (18km)
II. Chęciny – Polichno – Góra Miedzianka – Rykoszyn (11km)
III. Kielce – Domaszowice – Wola Kopcowa – młyn Maj – Mąchocice Dolne – przełom rzeki Lubrzanki – Ciekoty – Krajno Zagórze – Św. Katarzyna (22km)
IV. Zagnańsk PKP – Dąb „Bartek” – Samsonów – Tumlin – Węgle PKP (8km)
V. Wola Kopcowa – Masłów – Góra Klonówka – Kamień – Mąchcocie Dolne (6km)
VI. Ciekoty – Wilków – Św. Katarzyna (6km)

Szlaki opracował i kierował wyznaczaniem w terenie Sylwester Kowalczewski. Autor we wstępie do przewodnika z roku 1939 podaje takie objaśnienie: „… Świętokrzyskie szlaki turystyczne zostały opracowane w taki sposób, aby dawały możność wszechstronnego zwiedzania terenu, a więc poznania zjawisk przyrodniczo-geograficznych, zabytków historycznych i życia człowieka…”. W tym też czasie Oddział Kielecki oraz Referat Turystyki Urzędu Wojewódzkiego opracował mapę szlaków turystycznych w Górach Świętokrzyskich. Była to pierwsza tego rodzaju mapa – olbrzym, bo mająca wymiary 5x3m. Umieszczono ją w Kielcach na ścianie budynku kolejowego na rogu ul. Żelaznej i Sienkiewicza. Wraz z budynkiem zniszczyły ją bomby hitlerowskie we wrześniu 1939r. Drugą mniejszą mapę turystyczną regionu umieszczono naprzeciw głównego wejścia do parku miejskiego. Projekty map opracował Sylwester Kowalczewski przy udziale kierownika Referatu Turystyki A. Sikorskiego i sekretarza Oddziału PTK Konrada Poniewierskiego. W okresie okupacji hitlerowskiej znakowanie uległo całkowitemu zniszczeniu. Gdy w roku 1945 reaktywowano Oddział PTK, przystąpiono do odnowienia szlaków turystycznych. Biuletyn PTK z roku 1950 podaje: „… w sezonie wiosennym Zarząd Oddziału zakończył znakowanie szlaków turystycznych

I. Kielce – Chęciny
II. Kielce – Łysica – Św. Krzyż – Słupia Nowa
III. Św. Katarzyna – Bodzentyn
IV. Zagnańsk – Węgle

Wyznaczone szlaki zostały otablicowane. W Kielcach umieszczono dużą mapę turystyczną oraz dwie mniejsze. Zachęcają one do poznawania Gór Świętokrzyskich”. Wyznaczaniem szlaków oraz opracowywaniem mapy kierował niestrudzony Sylwester Kowalczewski.
W chwili obecnej w Górach Św. wytyczonych i oznakowanych jest blisko 320km szlaków. Część starych szlaków uległa likwidacji, niektóre zmieniły swój przebieg a ponadto zmieniła się sama technika znakowania. Szlaki turystyczne Gór Świętokrzyskich noszą w większości przypadków imiona ludzi, którzy włożyli ogromny wkład w propagowanie turystyki, krajoznawstwa i uczyli nas wszystkich umiejętności poznawania, szacunku i miłości do naszej małej ojczyzny. Do grona „Wielkich Nauczycieli” zaliczamy patronów naszych szlaków: Edmunda Massalskiego, Edwarda Wołoszyna, Edmunda Padechowicza, Sylwestra Kowalczewskiego, Juliusza Brauna, Henryka Orlińskiego, Stanisława Jeżewskiego, Jerzego Głowackiego, Stanisława Malanowicza, ks. Hieronima Konarskiego, Wacława Żelichowskiego. Tak powstawała historia, ale jest także teraźniejszość i kontynuacja tych pięknych działań i tradycji. Są także następcy, pracowici, energiczni i z dużą wiedzą. Dla nich jest także miejsce w szeregu, do pracy i działania oraz wdzięcznej pamięci.

Zebrał i opracował: kol. Kazimierz Micorek
znakarz szlaków górskich PTTK

Historia szlaku im. Edmunda Massalskiego

W roku 1926 Edmund Massalski wraz z Kazimierzem Kaznowskim wyznaczyli pierwszy szlak turystyczny w krainie świętokrzyskiej, prowadzący z Kielc do Nowej Słupi. Później został on przedłużony do Sandomierza. Szlak ten został oznaczony kolorem czerwonym, a w latach trzydziestych zmieniono kolor na żółty. Skierowano go wówczas z Góry Truskolaskiej do Opatowa. Z przełęczy między Szczytniakiem a Wesołówką od wyżej wymienionego szlaku, odchodził na południe przez Nieskurzów czerwony szlak do Sandomierza. Do roku 1939 nie było zachodniego odcinka przez Pasmo Oblęgorskie i Wzgórza Tumlińskie.

W 1952 roku zakończono pierwszy etap odnowy szlaków turystycznych. Dotyczyło to między innymi odcinka Kielce – Św. Krzyż. Powrócono wtedy do poprzedniego koloru szlaku – czerwonego. Układ szlaku zbliżony do dzisiejszego wyłonił się dopiero w 1957 r. Z Kielc przez Domaszowice, Ciekoty, Wilków, Św. Krzyż, Kobylą Górę, Pasmo Jeleniowskie do Gołoszyc szlak czerwony, a ze Świętej Katarzyny przez Grzbiet Kraiński, Pasmo Tumlińskie, Pasmo Oblęgorskie, Kuźniaki do Rudy Strawczyńskiej wytyczono nowy szlak oznaczony kolorem zielonym. Nie wznowiono wówczas połączenia z przełęczy pod Szczytniakiem do Sandomierza. Wreszcie na początku lat 60-tych XX w. w wyniku usunięcia odcinka Kielce – Ciekoty i zmianie koloru szlaku z Kuźniak do Św. Katarzyny z zielonego na czerwony, powstał najdłuższy ciąg wycieczkowy pomiędzy Kuźniakami a Gołoszycami oznaczony w całości kolorem czerwonym. W późniejszym czasie dokonano jeszcze pewnych zmian w przebiegu szlaku ze względu na zaostrzenie przepisów ochrony przyrody oraz rozwój sieci drogowej i kopalń, m. in. zlikwidowano przejście z Obożnej Drogi przez Górę Masłowską i Wiśniówkę, a wprowadzono wariant przez Białą Górę i Koszarkę. Zamknięto przejście przez Park Narodowy od kaplicy Św. Mikołaja do Przełęczy Huckiej, a wprowadzono obejście przez Kakonin i Podłysicę.

Rok 1983 był bardzo ważny w dziejach PTTK. W tymże roku oddział świętokrzyski obchodził jubileusz 75-lecia istnienia. W związku z tym wydarzeniem oddział PTTK organizował wiele imprez turystycznych, oraz podjął mnóstwo ważnych decyzji dotyczących rozwoju turystyki na ziemi świętokrzyskiej. Jedną z nich była uchwała Zarządu Oddziału Świętokrzyskiego PTTK w Kielcach oraz Zarządu Wojewódzkiego PTTK w Kielcach z dnia 12 lipca dotycząca nadania czterem szlakom pieszym imion zasłużonych krajoznawców i działaczy kieleckich Oddziałów PTK oraz PTTK:
• szlak Kuźniaki – Gołoszyce /czerwony/: szlak imienia Edmunda Massalskiego,
• szlak Kielce – Chęciny /czerwony/: szlak imienia Sylwestra Kowalczewskiego,
• szlak Cedzyna – Wąchock /niebieski/: szlak imienia Edwarda Wołoszyna,
• szlak Chęciny – Łagów / niebieski/: szlak imienia Edmunda Padechowicza.

Opracował: Grzegorz Pięta

http://swietokrzyskie.org.pl/publicystyka/86-historia-szlaku-edmunda-massalskiego

Literatura:
• A. Rembalski, T. Wągrowski, Góry Świętokrzyskie szlak turystyczny im. Edmunda Massalskiego Kużniaki – Gołoszyce, Oddział Świętokrzyski PTTK, Regionalna Pracownia Krajoznawcza w Kielcach, Kielce 1993
• T. Pluta, Zorganizowany Ruch Turystyczno – Krajoznawczy w Kielcach w Latach 1908-1983, Nakładem Oddziału PTTK w Kielcach, Kielce 1984