WSZYSTKO O GÓRACH - WSZYSTKO DLA GÓR

Historia

30 września 1993 roku przekazano uroczyście do użytku dwie zabytkowe kamienice przy ul. Jagiellońskiej 6/6a w Krakowie, jako siedzibę Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK.

Otwarcie Ośrodka było uwieńczeniem trwającej blisko ćwierć wieku batalii o stworzenie należytych warunków organizacyjnych i lokalowych dla górskiej działalności Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego.

Wybór Krakowa, jako siedziby Ośrodka, nie jest przypadkowy. Kraków często nazywany jest stolicą polskiej turystyki górskiej i nie jest to megalomania, lecz stwierdzenie stanu faktycznego. Kraków bowiem – miasto kultury i nauki, położony w bezpośrednim sąsiedztwie obszarów górskich, jest miejscem, przez które wiedzie większość dróg z północnej i centralnej Polski w Tatry, Pieniny i Beskidy. Tu właśnie żyli i tworzyli najwybitniejsi znawcy gór i działacze turystyki górskiej: Wincenty Pol, Ludwik Zejszner, Eugeniusz Janota, Walery Eliasz, Leopold Świerz, Walery Goetel, Kazimierz Sosnowski, Władysław Krygowski. Od 1874 roku Kraków był siedzibą Wydziału (Zarządu Głównego) Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a od  1950 roku PTTK, siedzibą dwu jego ważnych Komisji: Turystyki Górskiej i Turystyki Narciarskiej. Tu przed ponad stu laty zaczęto gromadzić zbiory Centralnej Biblioteki Górskiej, tu również gromadzone są zbiory archiwalne z historii poznania i zdobywania gór. Tu od prawie 100 lat wydawane są „Wierchy” – rocznik poświęcony górom, tu prowadzi się centralną kartotekę szlaków górskich. Środowisko górskie Krakowa należy do najliczniejszych i najprężniejszych w Polsce.

Z inicjatywą utworzenia Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej w Krakowie wystąpił w 1968 roku działacz PTTK, wybitny znawca gór, autor map, panoram i monografii górskich – Edward Moskała. On również upatrzył na siedzibę Ośrodka zaniedbane i chylące się ku ruinie dwie zabytkowe kamieniczki przy ul. Jagiellońskiej. Inicjatywa szybko uzyskała poparcie PTTK, a także władz Krakowa. Rozpoczęto gromadzenie środków na remont budynków metodą zbiórki wśród członków PTTK.

Przełomową datą dla sprawy był rok 1979, kiedy to powstał Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Z inicjatywy krakowskich działaczy PTTK postanowiono wówczas – podobnie jak odnowę Krakowa uczyniono sprawą ogólnonarodową – sprawę tworzenia COTG uczynić sprawą „ogólnopetetekowską”. Całokształt poczynań PTTK w tej dziedzinie określono hasłem „PTTK DLA KRAKOWA”, otwarto specjalne konto akcji, na które poczęły wpływać znaczące sumy zbierane od członków i sympatyków PTTK w całej Polsce.

Historia zmagań o realizację i finansowanie remontu jest długa i bogata. Po kilku latach przygotowań, w I kwartale 1986 roku wykonawca – Krakowskie Przedsiębiorstwo Rewaloryzacji Zabytków – weszło na plac budowy. W I kwartale 1992 roku remont został zakończony i zaczęły się żmudne prace nad urządzeniem i wyposażeniem kamienic oraz przeniesieniem działalności do nowej siedziby.

Ośrodek powstał dzięki społecznemu wysiłkowi i ofiarności członków, działaczy i pracowników PTTK. Lista ofiarodawców wpłacających przez wiele lat cegiełki na fundusz „PTTK dla Krakowa” sięga kilku tysięcy pozycji. Są na niej członkowie, sympatycy, koła i oddziały PTTK. Wydatnej pomocy udzieliły województwa nowosądeckie i bielskie, jako gospodarze terenów górskich. Poważne sumy płynęły z krakowskich przedsiębiorstw PTTK: Domu Turysty, zakładów „Foto-Pam”, biur turystycznych PTTK.

Ten poważny i znaczący wysiłek PTTK nie doprowadziłby jednak do zakończenia dzieła, gdyby nie przejęcie finansowania zadania przez Społeczny Komitet Odnowy Zabytków Krakowa. Dzięki temu remont, rozpoczęty i prowadzony przez kilka lat ze środków PTTK, mógł zostać szybko zakończony i uwieńczony sukcesem.

Budynki, o których mowa zaliczone są do II grupy zabytków. Jeden z nich, narożny z ul. Szewską, wzmiankowany jest w 1593 roku, natomiast budynek przy ul. Jagiellońskiej 6 w 1727 roku. Do najciekawszych elementów zabytkowych odkrytych i odrestaurowanych w czasie remontu należą piwnice o sklepieniach kolebkowych wykonanych z kamienia łamanego, bogato profilowane kamienne portale, sklepienia kolebkowe z lunetami i płaski strop z polichromią z XVII wieku na parterze budynku narożnego. W elewacji od ul. Jagiellońskiej widoczne są fragmenty portali kamiennych dawnych okien, obecnie zaślepionych. Wystrój wnętrz to drewniana stolarka okienna i drzwiowa, drewniane schody i parkiety, pieczołowicie odnowione fragmenty polichromii ściennej.

Na parterze Ośrodka znajdowała się księgarnia „Pod Wierchami”. Po prawej stronie mieściła się galeria fotografii górskich, potem przez kilka lat działał Salon Turystyki Aktywnej WIERCHY. Z hallu prowadziły schody do piwnicy „Pod Ogródkiem”, gdzie można było wypić kawę lub coś zjeść, pogawędzić, umówić się na wędrówkę, posłuchać muzyki. W lecie na podwórku, w cieniu jaśminów i bzów, czynny był „Ogródek Muzyczny” ze znakomitymi lodami – ulubione miejsce spotkań turystów a także aktorów sąsiedniego Teatru Starego.

Obecnie w holu Ośrodka znajduje się tablica poświęcona pamięci Edwarda Moskały – miłośnika i znawcy gór, inicjatora COTG PTTK. Po lewej stronie działa Sklep Podróżnika ze sprzętem, odzieżą, literaturą podróżniczą i mapami.

Od strony ul. Szewskiej ma swój sklep znany krakowski jubiler, a obok można spożyć szybki posiłek (kebab).

Piętra budynków przeznaczone są w całości na działalność górską PTTK. Na pierwszym piętrze znajduje się kilka niewielkich pokoi biurowych, a dalej sala posiedzeń i narad, a w niej galeria portretów ludzi zasłużonych dla gór (od Wincentego Pola do Władysława Krygowskiego) oraz w narożnym budynku mniejsza sala konferencyjna z zachowaną resztką starej polichromii. Przy starym, wielkim stole, pamiętającym jeszcze czasy Towarzystwa Tatrzańskiego, może tam zasiąść kilkanaście osób. Obok stare biurko z żaluzjowym zamknięciem, przy którym w latach międzywojennych i powojennych pracował dyrektor biura PTT Bohdan Jaxa-Małachowski. Na ścianach obrazy, m. innymi Morskie Oko Stanisława Gałka, pejzaż zimowy Leszki, portret długoletniego prezesa PTT J.W. Czerwińskiego pędzla Marka Żuławskiego oraz portret księdza Walentego Gadowskiego, twórcy słynnej „Orlej Perci” w Tatrach i „Sokolej Perci” w Pieninach. Obie sale służą spotkaniom, posiedzeniom, prelekcjom organizowanym przez sam Ośrodek lub przez korzystające z jego gościny jednostki PTTK (m.in. Koło Przewodników Tatrzańskich, Koło Grodzkie, Krakowski Klub Przodowników Turystyki Górskiej) oraz innym towarzystwom (m.in. Towarzystwo Przyjaciół Orawy, Związek Podhalan, Krakowskie Towarzystwo Fotografików Przyrodniczych). Rocznie odbywa się tu sto kilkadziesiąt tego rodzaju imprez i spotkań.

Drugie piętro zajmują zbiory biblioteczne i archiwalne. Tu mieści się Centralna Biblioteka Górska PTTK. Jej początki sięgają 1874 roku, kiedy to na wiadomość o powstaniu Towarzystwa Tatrzańskiego, pierwszej polskiej organizacji turystycznej, stowarzyszenia alpinistyczne i turystyczne z całego świata poczęły nadsyłać do Krakowa wydawane przez siebie książki i czasopisma. Zapoczątkowane w ten sposób zbiory zaczęto z czasem uzupełniać, tworząc bibliotekę. Obowiązki bibliotekarzy pełnili zawsze wybitni polscy znawcy gór, jak: Leopold Świerz, Kazimierz Sosnowski, Władysław Midowicz, Witold H. Paryski, Kazimierz Polak, a obecnie Wiesław Wójcik. Gromadzony księgozbiór jest wielodyscyplinarny, różnorodna jest bowiem wiedza o górach. Biblioteka posiada wiele dzieł rzadkich i unikatowych. Do najcenniejszych należy dzieło Dawida Frolicha Medula geographiae practicae z 1639 roku z najdawniejszym drukowanym opisem wycieczki w Tatry. Zbiory biblioteki liczą obecnie kilkadziesiąt tysięcy druków zwartych, ponad 8 tysięcy czasopism i wydawnictw ciągłych oraz ponad 2 tysiące map. Pod względem wielkości i wartości jest ona uważana za drugi w Europie po Monachium tak bogaty księgozbiór tematyczny dotyczący gór. Zbiory są systematycznie uzupełniane poprzez zakupy oraz wymiany z wydawnictwami krajowymi i zagranicznymi.

Centralne Archiwum Turystyki Górskiej gromadzi, porządkuje i udostępnia dokumenty z działalności towarzystw turystycznych oraz innych organizacji i instytucji interesujących się górami. Całość zbiorów podzielona jest na 15 głównych grup tematycznych, dotyczących np. ochrony przyrody na obszarach górskich, zagospodarowania turystycznego (szlaki, schroniska itp.), badań naukowych i wypraw, a głównie działalności oddziałów TT i PTT. Szczególną uwagę poświęcamy działaniom na rzecz zachowania pamiątek związanych z działalnością polskich organizacji turystycznych na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. Po długotrwałej korespondencji z archiwami ukraińskimi, dzięki pomocy Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych w Warszawie, otrzymano z zasobów archiwalnych Lwowa i Stanisławowa ok. 300 mb taśm zmikrofilmowanych akt oddziałów lwowskiego i stanisławowskiego TT i PTT. Do szczególnie cennych zbiorów zaliczamy także zbiór klisz fotografii tatrzańskich Mieczysława Karłowicza oraz bogaty zbiór przezroczy PTT, obrazujących krajobrazy górskie sprzed kilkudziesięciu lat oraz ważne wydarzenia w górach (jak zainicjowanie Pienińskiego Parku Narodowego). Zasoby akt są stale powiększane dzięki darowiznom osób zainteresowanych zachowaniem dokumentów obrazujących działalność polskich organizacji turystycznych.

Zarówno zbiory biblioteki, jak i archiwum górskiego są udostępniane dziesiątkom osób i instytucji zainteresowanych ich wykorzystaniem, szczególnie przy pisaniu prac magisterskich i doktorskich oraz opracowań z zakresu planów zagospodarowania przestrzennego obszarów górskich.

Ośrodek dysponuje własną oficyną wydawniczą „Wierchy”, która opracowuje i przygotowuje do druku rocznik poświęcony górom „Wierchy”, kwartalnik „Gazeta Górska”, wydawnictwa książkowe (w tym materiały z dorocznych sympozjów na tematy górskie, plakaty, widokówki oraz wydawnictwa służące działalności statutowej PTTK).

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej prowadzi ponadto rozległą działalność służącą realizacji statutowych celów PTTK w dziedzinie turystyki górskiej, jest – najogólniej rzecz ujmując – centrum inspirującym i koordynującym całokształt działalności PTTK w tej ważnej dyscyplinie turystycznej. Jest więc placówką służącą krzewieniu wiedzy o górach, rozwojowi turystyki górskiej a także kształtowaniu właściwych, służących rozwojowi fizycznemu i duchowemu człowieka, wzorców jej uprawiania.

PTTK jako użytkownik nieruchomości otacza pieczołowitą opieką zabytkową substancję powierzoną Towarzystwu. Dzięki temu budynki znajdują się w należytym stanie technicznym i eksploatacyjnym. W latach 1996–97 przeprowadzono prace remontowo-konserwacyjne (naprawę dachów, malowanie ścian oraz podłóg wszystkich pomieszczeń, wymianę parkietu w sali posiedzeń, konserwację stolarki okiennej i drzwiowej) a także wyposażono Ośrodek w nową centralę telefoniczną, sprzęt audio-video, pomoce szkoleniowe i programy komputerowe. Całość nakładów poniesiona była ze środków PTTK.

.

 

Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK
31-010 Kraków,
ul. Jagiellońska 6
tel.: 12 422 28 40
poczta@cotg.pttk.pl